“De militaire planners van de VS zijn ervan overtuigd dat het vroeg of laat tot een oorlog tussen de VS en de USSR komt – en dat deze oorlog een nucleaire wordt. De Amerikanen gaan ervan uit dat de derde wereldoorlog net als de eerste en tweede in Europa uitgevochten wordt”, aldus de Amerikaanse admiraal La Roque in de Frankfurter Rundschau van 29 april 1981. Miljoenen Europese, Russische en Amerikaanse soldaten lagen aan beide zijden van het IJzeren Gordijn gelegerd. Met duizenden tactische kernwapens – granaten, bommen en landmijnen – moest een beperkte kernoorlog in Europa gevoerd kunnen worden en daar zouden nog eens 468 kruisraketten en 108 Pershing II raketten bij komen als de Russen hun SS-20 raketten niet zouden ontmantelen. Europa was een kruitvat. En als de lont aangestoken zou worden, kon de situatie escaleren tot een wereldwijde kernoorlog met een nucleaire winter en andere verschrikkingen tot gevolg, die het einde van zoogdieren zoals de mens zou betekenen.
Vice-president George H.W. Bush was echter optimistisch: “Men moet de overlevingsmogelijkheid van het oppercommando zeker stellen, evenals de overlevings mogelijkheid van een industrie-potentiaal, men moet de bescherming van een percentage van de bevolking zeker stellen en zo veel (kern)wapens hebben dat men de vijand meer schade berokkenen kan, dan dat die ons zelf berokkenen kan – dàt is precies de manier waarop er een overwinnaar in een kernoorlog is” (Stern 43/1981).
Nooit meer oorlog
Er leefden toen nog veel mensen die de Tweede Wereldoorlog hadden meegemaakt en die de diepe indrukken hiervan ook op hun na de oorlog geboren kinderen hadden overgebracht, zoals mijn oma en mijn moeder dat bij mij hadden gedaan. Dat werkte twee kanten op: nooit meer oorlog! Dus pas op voor mannen in uniform die misdadige bevelen uitvoeren, voor wapenwedlopen en machthebbers met sterke legers. Of: in de Tweede Wereldoorlog hadden we geen sterk leger, laten we nu zorgen dat ‘ze’ nooit meer over ons heen kunnen lopen. Die ‘ze’ waren op dat moment de communisten die iedereen het recht op vrijheid van meningsuiting, van vereniging (vrije vakbonden b.v.), van godsdienst en privébezit wilden afnemen, zoals ze dat al ten oosten van het IJzeren Gordijn met harde hand praktiseerden. Kortom, grote polarisatie en bij beide overtuigingen gevoel van urgentie en gevaar voor eigen leven en dat van de kinderen en kleinkinderen.
In 1981 was er in Amsterdam een demonstratie tegen de komst van nieuwe raketten. 400.000 mensen liepen mee. Ik zat nog op school en koos ervoor om toch naar de open dag van de universiteit in Wageningen te gaan. Maar na daar een semester gestudeerd te hebben, gaf ik gehoor aan de roep van God om zand in de doodsmachinerie te worden, leerde Russisch om mijn vijanden lief te kunnen hebben en hielp ik in Woensdrecht, waar de kruisrakettenbasis gebouwd zou worden, het Vredes Aktie Kamp gestalte te geven. In de herfst van ’83 was er de grootste demonstratie ooit, met ruim 500.000 mensen in Den Haag en grote demonstraties in andere Europese en Amerikaanse steden. Miljoenen mensen op de been. De spoorwegen zetten extra treinen in. De wegen waren vol afgehuurde bussen. In gezinnen, bedrijven, kerken, sportclubs, overal woedde de discussie. De voorstanders van ontspanning en ontwapening vonden elkaar en elke wijk en dorp had wel een vredesgroep. Kerken en wetenschappers smeedden banden met geestverwanten achter het IJzeren Gordijn om zo de vijandschap te verminderen.
Ondertussen werden de nieuwe raketten vanaf eind 1983 in Engeland, Duitsland, België en Italië gestationeerd. Onder de publieke druk had de Nederlandse regering bij de NAVO tot 1 november 1985 tijd bedongen. De vredesbeweging organiseerde een volkspetitionnement. Wij gingen langs de deuren en stonden met behangtafels in winkelcentra of achterin de kerk om handtekeningen op te halen. Op 26 oktober bood het Komitee Kruisraketten Nee 3.600.000 handtekeningen aan premier Lubbers aan. Maar op 1 november besloot de regering toch tot plaatsing van 48 kruisraketten op de vliegbasis Woensdrecht. Ik herinner mij nog goed de grote verslagenheid die er toen alom heerste.
Alom? Het Vredes Aktie Kamp (VAK) bij de vliegbasis Woensdrecht kende verschillende periodes. Nadat het NOS-journaal uitzond hoe een herfststorm in 1983 alles omver had geblazen, kwam er veel steun en herrees het met iets stormvastere bouwsels, een moestuin, kippenhok, windmolen, tenten en caravans, tot in juli 1984 op een avond honderden ME-ers ons 40 minuten de tijd gaven de kippen en wat je verder nog wilde redden te redden en er de volgende ochtend slechts een hoop smeulende as op een omgeploegde vlakte restte. Er ontstonden drie kleinere kampjes rond de basis die met grote regelmaat bij het krieken van de dag of zelfs onder helikopter schijnwerpers in het holst van de nacht werden ontruimd. Er werd een huis in het dorp gekocht ter ondersteuning. Wij hielden bij welke bedrijven aan de bunkerbouw en komende vernietiging van Europa en de wereld meededen en riepen op tot een boycot. We blokkeerden de bouw transporten en betraden de basis om daar voor vrede te getuigen door bijvoorbeeld in een heimachine te klimmen en de bunkerbouw stil te leggen, door met roze letters op Amerikaans legergroene voertuigen ‘LOVE YOUR ENEMIES’ te schilderen of de voor het invliegen van de kruisraketten met zware transportvliegtuigen kaalgeslagen vlakte aan het eind van de startbaan te herbeplanten. Ook was er vanaf Aswoensdag 1984 een stroom pelgrims op gang gekomen die vanuit het honk van de Franciscaanse Vredeswacht twee keer per dag in stilte naar de hoofdpoort liep om daar te bidden voor vrede.
De NAVO strategie bleek niet te werken
In Engeland, Duitsland en België ontwikkelde de vredesbeweging een prachtig middel om velen bij het verzet te betrekken. De Kruis- en Pershing II raketten zaten op lanceerwagens en er moest een derde deel van de raketten met al hun ondersteuningsvoertuigen onderweg zijn, een derde deel verscholen in bossen klaar voor de lancering opgesteld staan zodat de vijand die bewegende en verstopte raketten niet makkelijk kon uitschakelen, terwijl een derde voor onderhoud in enorme bunkers op de basis was. De zware konvooien reden dag en nacht door dorpjes en over provinciale wegen en brachten zo de oorlog heel dichtbij. Bij dag en bij nacht werden de konvooien geblokkeerd en verstopten de wegen. Burgers trokken de bossen in naar de verscholen raket batterijen en begonnen gesprekken met de soldaten. De strategie van bewegende of verstopte raketten bleek niet te werken.
Twintig rechters gearresteerd
Ontelbaar velen waren bereid om geweldloos in verzet te komen en vervolging te riskeren om een derde wereldoorlog af te wenden. Zij werden opgepakt omdat ze in een vredeskampje woonden, een boompje op de basis plantten of bouwtransporten en konvooien blokkeerden of weigerden defensiebelasting te betalen en veroordeeld tot boetes en gevangenisstraffen. In Duitsland waren blokkades met, van en door schrijvers en theologen die in de Tweede Wereldoorlog ‘goed’ waren geweest en nu golden als het geweten van de Duitse natie. Er waren in Duitsland en Engeland blokkades van religieuzen en van kerkelijke groepen, van vrouwen, van grootouders, concert blokkades, vakbonds blokkades, een adels blokkade (noblesse oblige!), verjaardag blokkades, solo blokkades … “Onze Heidi, onze James, steun en toeverlaat van velen in kerk, vakbond, orkest of voetbalvereniging en geliefd bij de uitoefening van zijn/haar beroep en als lokale medeburger, voor de rechter en achter tralies?!” Er was zelfs een blokkade met twintig Duitse rechters. In de rechtszaal gaven ze hun oordeel altijd met de formule ‘Im Nahmen des Volkes ….’. Nu blokkeerden ze onder een groot spandoek met daarop ‘Im Nahmen des Volkes: weg damit!’ in de sneeuw bij min 15°C een raketten konvooi tot de politie ook hen arresteerde. Ongehoorde taferelen. Overal borrelde het geweldloze verzet en heerste het gevoel dat de regeringen ons richting nucleaire holocaust stuurden. Overal was er groeiende verbolgenheid dat goede mensen vervolgd werden en groeide de bereidheid om zelf ook vervolging te riskeren. Dat alles tastte het vertrouwen in en respect voor het gezag van de overheid ernstig aan
De Sovjet Unie failliet
Dankzij de sterke vredesbeweging in het westen, werd Gorbatchov, de baas van de Sovjet-Unie, niet door de haviken in zijn eigen kamp afgezet. De Sovjet-Unie was bovendien failliet en kon de hoge lasten die de wapenwedloop met zich meebracht niet meer torsen. Ik besteed daar nu een zinnetje aan, maar het was een belangrijke factor waardoor in 1987 het INF-verdrag getekend kon worden, de kruisraketten nooit in Nederland gestationeerd werden en uit de rest van Europa verdwenen.
Andere tijden. Nu zijn we ons er amper van bewust dat er rond de klok straaljagers op de vliegbasis Volkel paraat staan om met kernbommen op te stijgen en die ergens in of rond Europa af te werpen. Klimaatverandering, migratie, leeggeviste zeeën vol plastic en andere thema’s branden urgenter in ons hart.
Willen wij nieuwe kernbommen?
De kernbommen op Volkel zijn in de zestiger jaren buiten het parlement om in het geheim gekomen en opeenvolgende regeringen hebben het bestaan ervan nooit ontkend of bevestigd. In Amerika worden nu nieuwe en ‘betere’ kernbommen ontwikkeld die de oude moeten vervangen. Ook worden onze F16 straaljagers vervangen door de F35 en worden onze piloten getraind om die nieuwe kernbommen ergens boven Europa af te werpen. De dreigende komst van nieuwe kernwapens lijkt mij een goed moment om onszelf de vraag te stellen en in de samenleving en het parlement te bediscussiëren of wij dàt willen of liever mee doen met landen als Noorwegen, Oostenrijk, Mexico en nog ruim honderd andere landen die pleiten voor een verifieerbaar en handhaafbaar wereldwijd verbod op kernwapens.
Wie zwijgt stemt toe en als ik rekenschap af moet leggen van mijn doen en laten, wil ik op z’n minst geprobeerd hebben om het debat aan te zwengelen en heel misschien voor een tweede keer in mijn leven bij te dragen aan het verhinderen van de komst van nieuwe kernwapens. Ja, wie weet mag ik een kernwapenvrije wereld nog meemaken!
Daarom doe ik mee met de internationale actieweek bij de nucleaire vliegbasis Büchel in juli en met de actie in Amsterdam op maandag 6 augustus (zie elders in deze nieuwsbrief). Druppels op een gloeiende plaat. Maar de tachtiger jaren laten zien dat vele druppels de plaat kunnen koelen. Doe je mee?